بررسی رواناب و فرسایش خاک در مناطق تحت تغییر کاربری اراضی با استفاده از شبیه ساز باران

امروز افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی موجب شده تا پوشش های طبیعی به ویژه جنگل ها با سرعت هشداردهنده ای توسط انسان تخریب و تبدیل به اراضی کشاورزی شود. تغییر غیر اصولی کاربری اراضی به ویژه اکوسیستم های طبیعی، عموماً تاثیر قابل توجهی را بر ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک ها و در پی آن میزان روان آب و فرسایش خاک می گذارد. بررسی تغییرات روان آب و فرسایش خاک در پی تغییر خصوصیات خاک و شناخت متغیرهای موثر خاک بر وقوع آن می تواند در بهبود توصیه های مدیریتی و کمّی نمودن تغییرات روان آب و فرسایش خاک مفید واقع شود. لذا این پژوهش به منظور بررسی روان آب و فرسایش در خاک های تحت پوشش اراضی جنگلی و مقایسه آن با اراضی زراعی و باغ که منتج از تغییر کاربری جنگل بوده و همچنین شناسایی فاکتورهای موثر در روان آب و فرسایش خاک از بین متغیرهای کمّی خاک در محدوده شهرستان ساری صورت گرفته است. سپس در هر یک از کاربری ها، مبادرت به اندازه گیری میزان روان آب و فرسایش خاک طی انجام شبیه سازی باران با شدت ثابت 2 میلی متر بر دقیقه، مدت زمان 15 دقیقه و نمونه -برداری خاک در 90 تکرار شد. نتایج حاصله نشان داد که بیشترین و کمترین میزان روان آب به ترتیب در کاربری جنگل و باغ ایجاد شده است. همچنین مقدار فرسایش خاک در اراضی زراعی و باغ به ترتیب 587/1 و 351/1 برابر کاربری جنگل اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که مقدار ماده آلی در اراضی زراعی و باغ، به ترتیب 87/47 و 58/31 درصد کمتر از اراضی جنگلی مشاهده شده است. بر اساس نتایج این مطالعه مشخص شد که تغییر کاربری جنگل موجب کاهش معنی دار درصد رس، ماده آلی و رطوبت قبلی خاک و افزایش معنی دار درصد شن، اسیدیته و وزن مخصوص ظاهری خاک شده است. نتایج نشان داد که درصد سیلت، رطوبت قبلی و وزن مخصوص ظاهری خاک دارای همبستگی معنی دار مثبت و درصد شن، ماده آلی و آهک خاک دارای همبستگی معنی دار منفی با میزان روان آب می باشند. همچنین متغیرهای رس، شن، ماده آلی و آهک خاک به صورت ارتباط منفی معنی دار و درصد سیلت، وزن مخصوص، اسیدیته و رطوبت قبلی خاک دارای همبستگی معنی دار مثبت با میزان فرسایش شناخته شدند. به طور کل می توان گفت که به دلیل تخریب پوشش گیاهی و تنزل کیفیت خاک طی تغییر اراضی جنگلی، مقدار نفوذپذیری کاهش و در نتیجه فرسایش خاک افزایش یافته است. با توجه به اهمیت اکولوژیکی جنگل های شمال کشور، نتایج این تحقیق ضرورت توجه بیشتر به مطالعه قابلیت، اصلاح و تغییر کاربری اراضی در این مناطق را بیش از پیش نشان می دهد.